مدل تصمیم‌گیری «وی‌روم، یتون، جاگو» (The Vroom- Yetton- Jago Decision Model)
تصمیم‌گیری در مورد چگونگی تصمیم‌گیری
تصمیم‌گیری در مورد این‌که از چه روش تصمیم‌گیری استفاده شود می‌تواند به‌خودی‌خود نظیر: یک معما باشد.
تیم تأمین محتوای مایندتولز
(The Mind Tools Content Team)
مترجم: محمد ابراهیم علیمردانی
شرکت فراسازه دج کاوان
مقدمه
چگونگی تصمیم‌گیری ما می‌تواند به‌اندازه‌ی خود تصمیم، گزینه‌های زیادی را دربرگیرد. گاهی‌اوقات باید مسؤولیت را بپذیریم و به تنهایی تصمیم بگیریم که چه کاری انجام دهیم. گاهی‌اوقات بهتر است با استفاده از اجماع گروهی تصمیم بگیریم ... اما چگونه تصمیم بگیریم که از کدام رویکرد استفاده کنیم؟
اتخاذ تصمیم‌های خوب یکی از وظایف عمده‌ی رهبری به‌حساب می‌آید. بخشی از این امر عبارت است از: تعیین ابزارهای مؤثر و با کارایی بالا برای رسیدن به آن تصمیم.
زمانی که مقبولیت تیم برای یک نتیجه‌ی موفق حیاتی است نمی‌خواهیم تصمیم‌های مستبدانه‌ای اتخاذ کنیم. هم‌چنین نمی‌خواهیم تیم همکاران‌مان در هر تصمیمی که می‌گیریم وارد شوند. به‌خاطر این‌که این امر، کاربردی غیرمؤثر از زمان و سرمایه‌ها به‌حساب می‌آید. این امر بدین‌معناست که مجبور هستیم با سبک رهبری‌مان در موقعیت و تصمیمی سازگار شویم که با آن مواجه شده‌ایم:
- سبک‌های کار استبدادی در بعضی از زمان‌ها به‌کار می‌آید؛
- این در حالی است که سبک‌های کار مشارکتی در زمان‌های دیگر جواب می‌دهد و ترکیب‌های متنوعی از این دو نوع در زمان‌های بین این دو زمان پاسخگو است.
مدل تصمیم‌گیری «وی‌روم، یتون، جاگو» (Vroom- Yetton- Jago Decision Model) فراهم‌کننده‌ی چهارچوبی مفید برای تعیین بهترین سبک رهبری جهت سازگاری با موقعیتی است که در آن واقع شده‌ایم.
نکته
«مدل تصمیم‌گیری وی‌روم، یتون، جاگو» (Vroom- Yetton- Jago Decision Model) ابتدائا توسط «ویکتور وی‌روم» (Victor Vroom) و «فیلیپ یتون» (Philip Yetton) در کتاب‌شان با عنوان ذیل در سال 1352 (1973 میلادی) منتشر شد:
- «رهبری و تصمیم‌گیری» (Leadership and Decision Making).
بعدا در سال 1367 (1988 میلادی)، ویکتور وی‌روم و «آرتور جاگو» (Arthur Jago) «سیستم درخت تصمیم‌گیری» (Decision Tree System) از مدل ابتدایی را با سیستم تخصصی برمبنای ریاضیات جایگزین کردند. بنابراین می‌بینیم مدل مذکور، «وی‌روم، یتون» (Vroom- Yetton)، «وی‌روم، جاگو» (Vroom- Jago) و «وی‌روم، یتون، جاگو» (Vroom- Yetton- Jago) نامیده می‌شود. این مدل برمبنای نسخه‌ی «وی‌روم، جاگو» (Vroom- Jago) بنا نهاده شده است.
درک این مدل
زمانی که می‌نشینیم تا تصمیمی اتخاذ کنیم سبک‌مان و میزان مشارکتی که از تیم همکاران‌مان نیاز داریم تحت‌تأثیر سه عامل قرار می‌گیرد:
- کیفیت تصمیم (Decision Quality)
چقدر اهمیت دارد که راه‌حل «صحیح» به‌دست آید؟ هرقدر به کیفیت بیش‌تری در تصمیم‌گیری نیاز داریم باید افراد بیش‌تری را در فرایند تصمیم‌گیری دخالت دهیم.
- تعهد زیردستان (Subordinate Commitment)
چقدر اهمیت دارد تیم همکاران‌مان و دیگران به تصمیم‌ها اعتقاد داشته باشند؟ وقتی تیم همکاران‌مان نیاز دارند تصمیم‌ها را صمیمانه بپذیرند باید سطح مشارکت آنان را افزایش دهیم.
- محدودیت‌ها و قیود زمانی (Time Constraints)
مجبور هستیم چه میزان زمان به اتخاذ تصمیم اختصاص دهیم؟ هرقدر زمان بیش‌تری داشته باشیم می‌توانیم از نعمت دربرگرفتن افراد بیش‌تر برخوردار شویم و هم‌چنین از تصمیم به‌عنوان فرصتی برای تشکیل تیم بهره ببریم.
سبک‌های به‌خصوص رهبری
توجه به روشی که این عوامل (یعنی: کیفیت تصمیم، تعهد زیردستان و محدودیت‌ها و قیود زمانی) بر ما تأثیر می‌گذارد به ما کمک می‌کند بهترین سبک رهبری و تصمیم‌گیری را در عمل تعیین کنیم. «وی‌روم، جاگو» (Vroom- Jago) سه سبک رهبری را از یکدیگر متمایز کرده‌اند و به بیان پنج فرایند متفاوتی پرداخته‌اند که می‌توانیم برای هریک از سبک‌های رهبری در تصمیم‌گیری‌ها به‌کار ببریم (جدول).
نکته
مدل تصمیم‌گیری «وی‌روم، یتون، جاگو» (Vroom- Yetton- Jago Decision Model) یک مدل مفید است اما کاملا پیچیده و بسیار خسته‌کننده به‌حساب می‌آید. از این مدل در موقعیت‌های جدید یا در مواردی بهره می‌بریم که دارای ویژگی‌های غیرمعمول هستند؛ با استفاده از این مدل می‌توانیم سریعا احساسی برای رویکرد «صحیح» (Right) به‌دست آوریم تا از آن برای شرایط معمولی‌تر بهره ببریم.
برای تعیین این امر که کدام‌یک از سبک‌های رهبری و فرایندها، بیش‌ترین تناسب را دارند یک سلسله سؤال‌های بله یا خیر وجود دارد که از خودمان درباره‌ی آن موقعیت می‌پرسیم و درخت تصمیم‌گیری را براساس آن پاسخ‌ها رسم می‌کنیم. در مجموع هفت سؤال در این زمینه وجود دارد:
شکل - مدل تصمیم‌گیری «وی‌روم، یتون، جاگو».
- سؤال اول - آیا کیفیت فنی آن تصمیم اهمیت دارد؟ بدین‌معنا که آیا نتایج شکست از اهمیت برخوردار است یا خیر؟
- سؤال دوم - آیا نتیجه‌ی مثبت بستگی به تعهد اعضای تیم‌مان نسبت به آن تصمیم دارد؟ آیا در مورد مؤثر بودن راه‌حل توافق‌نظر وجود دارد؟
- سؤال سوم - آیا اطلاعات کافی‌ای وجود دارد به‌گونه‌ای که بتوانیم خودمان به‌صورت فردی تصمیم بگیریم؟
- سؤال چهارم - آیا ساختار مشکل به‌شکل مناسبی شناسایی شده است به‌گونه‌ای که بتوانیم به‌سادگی آن‌چه را درک کنیم که نیاز داریم شناسانده شود و این‌که راه‌حل خوب چیست؟
- سؤال پنجم - آیا به‌شکلی مستدل مطمئن هستیم که تیم همکاران‌مان تصمیم‌های‌مان را خواهند پذیرفت؛ حتی اگر این تصمیم به‌صورت فردی و توسط خودمان اتخاذ شده باشد؟
- سؤال ششم - آیا اهداف تیم همکاران‌مان - که دربرگیرنده‌ی اهداف سازمان‌مان نیز هست - برای تعریف یک راه‌حل موفق تنظیم شده است؟
- سؤال هفتم - آیا احتمالا بین اعضای تیم در مورد این‌که کدام راه‌حل بهترین است تعارض وجود دارد؟
از شکل برای پیگیری جواب‌ها در طی فرایند درخت تصمیم‌گیری استفاده می‌کنیم و به تعیین بهترین فرایند تصمیم‌گیری برای شرایطی که در آن واقع شده‌ایم خواهیم پرداخت. در بعضی سناریوها به رسم شکل نیازی نخواهیم داشت.
معمولا فرایندهای تصمیم‌گیری در یک سبک رهبری مشاوره‌ای یا مشارکتی در موارد ذیل تناسب بیش‌تری دارد:
- زمانی که برای حل یک مشکل نیاز داریم اطلاعات را از دیگران به‌دست آوریم.
- زمانی که تعریف مشکل، شفاف نیست.
- زمانی که اعتقاد داشتن اعضای تیم به تصمیم اهمیت دارد.
- زمانی که زمان کافی برای مدیریت یک تصمیم گروهی داریم.
فرایندهای تصمیم‌گیری در سبک مستبدانه در موارد ذیل کارایی دارد:
- زمانی که نسبت به دیگران تخصص بیش‌تری داشته باشیم.
- زمانی که اطمینان داریم به‌تنهایی بهتر عمل می‌کنیم.
- زمانی که تیم همکاران تصمیم‌مان را پذیرفته باشند.
- زمانی که زمان کمی دردسترس باشد.
نکته‌های کلیدی
فرض اساسی در مدل تصمیم‌گیری «وی‌روم، یتون، جاگو» (Vroom- Yetton- Jago Decision Model) آن است که هیچ سبک رهبری یا فرایند تصمیم‌گیری با تمام موقعیت‌ها تناسب نداشته است.
با تجزیه و تحلیل موقعیت مورد نظر و ارزشیابی مشکل براساس زمان، اعتقاد داشتن به تیم و کیفیت تصمیم‌گیری، یک نتیجه می‌تواند درباره‌ی این امر به‌دست آید که کدام سبک به‌میزان بیش‌تری با موقعیت مورد نظر تناسب دارد. مدل تصمیم‌گیری «وی‌روم، یتون، جاگو» یک رویکرد خیلی منطقی درباره‌ی این امر را تعریف می‌کند که کدام سبک برای مدیران و رهبران سازگاری دارد و مفید است و هم‌چنین تلاش می‌کند بین فواید «مدیریت مشارکتی» (Participative Management) با ضرورت اتخاذ تصمیم‌گیری مؤثر تعادل برقرار کند.
منابع
The Mind Tools Content Team. (n.d.). The Vroom- Yetton- Jago Decision Model. MindToolsLink