استفاده از «ماتریس تجزیه و تحلیل تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS Matrix)
توسعه‌ی گزینه‌های راهبردی (استراتژیک) از یک تجزیه و تحلیل داخلی، خارجی
تیم تأمین محتوای مایندتولز
(The Mind Tools Content Team)
مترجم: محمد ابراهیم علیمردانی
شرکت فراسازه دج کاوان
مقدمه
ابزار «تجزیه و تحلیل تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) با ابزار «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) - که ابزاری کلاسیک در کسب و کار محسوب می‌شود - کمی تفاوت دارد.
TOWS و SWOT کلمه‌های اختصاری هستند که در آن‌ها، ترتیب کلمه‌های «نقاط قوت» (Strengths)، «نقاط ضعف» (Weaknesses)، «فرصت‌ها» (Opportunities) و «تهدیدها» (Threats) با یکدیگر متفاوت است.
برای تجزیه و تحلیل محیط بیرونی سازمان‌مان (تهدیدها و فرصت‌ها) و محیط داخلی سازمان‌مان (نقاط ضعف و قوت) می‌توانیم از این تکنیک‌ها استفاده کنیم تا درباره‌ی استراتژی (راهبرد) تمام سازمان‌مان یا دپارتمان یک تیم بهره ببریم. هم‌چنین می‌توانیم از این ابزارها برای فکر کردن در زمینه‌ی یک فرایند، مجموعه‌ای از عملیات هدفدار بازاریابی یا حتی مهارت‌ها و تجربه‌های‌مان استفاده کنیم. مواردی که در تکنیک «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) مطرح می‌شود به ما کمک می‌کند یک تجزیه و تحلیل تمام و کمالی از «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) و «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) داشته باشیم. در یک سطح عملی و غیرتئوریک تنها تفاوت «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) و «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) آن است که «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) بر محیط بیرونی یک سازمان تأکید بیش‌تری می‌کند؛ در حالی که تأکید «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) بر محیط داخلی سازمان است. در هر دو حالت، نتایج ناشی از تجزیه و تحلیل، ماتریسی نظیر جدول 1 را ایجاد خواهد کرد.
لازم است به این موضوع نگاه کنیم که چگونه می‌توانیم استفاده از ابزارهای «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) و «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) را به‌گونه‌ای توسعه دهیم که بتوانیم به‌شکلی جزوبه‌جزو و باز در مورد گزینه‌های استراتژیک (راهبردی) فکر کنیم. این در حالی است که این رویکرد نه‌تنها می‌تواند در ابزار «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) به‌کار رود بلکه در ابزار «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. از طرفی در اغلب موارد با ابزار «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) همراه می‌شود.
در این مقاله این امر را مشاهده می‌کنیم که چگونه کاربرد ابزارهای «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) و «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) را توسعه ببخشیم به‌گونه‌ای که درباره‌ی گزینه‌های راهبردی (استراتژیک) جزوبه‌جزو و پیش‌روی‌مان فکر کنیم. این در حالی است که این رویکرد می‌تواند تنها با ابزار «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) به‌عنوان ابزار «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) مورد استفاده قرار بگیرد ولی در بیش‌تر موارد همراه با آن می‌شود.
شناسایی گزینه‌های راهبردی (استراتژیک)
ابزار «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) یا ابزار «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) به ما کمک می‌کند درک بهتری از گزینه‌های راهبردی (استراتژیک) به‌دست آوریم که با آن مواجه می‌شویم. به‌یاد داشته باشیم راهبرد (استراتژی) عبارت است از: «هنر تعیین چگونگی موفق (برنده) بودن در کسب و کار و زندگی».
ابزار «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) یا ابزار «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) به ما کمک می‌کند سؤال‌هایی نظیر ذیل را مطرح کنیم و به آن پاسخ گوییم:
- چگونه نقاط‌قوت‌مان را به حداکثر برسانیم؟
- چگونه با حرکت‌های هوشمندانه از بروز نقاط‌ضعف‌مان اجتناب کنیم؟
- چگونه بر فرصت‌های‌مان سرمایه‌گذاری کنیم؟
- چگونه تهدیدهای‌مان را مدیریت کنیم؟
مرحله‌ی بعدی در تجزیه و تحلیل - که معمولا با متغیرهای برون‌سازمانی ماتریس «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) همراه می‌شود - به ما کمک می‌کند درباره‌ی گزینه‌هایی فکر کنیم که می‌توانیم با تلاش پیگیری کنیم.
برای این‌منظور باید همانند آن‌چه در ماتریس جدول 2 نشان داده شده است بین فرصت‌ها و تهدیدهای برون‌سازمان با نقاط قوت و ضعف درون‌سازمانی موازنه‌ای برقرار کنیم.
این امر به تعیین گزینه‌های راهبردی (استراتژیک) کمک می‌کند تا سؤال‌های دیگری نظیر ذیل مطرح شود:
- نقاطقوت و فرصت‌ها (SO)
چگونه می‌توانیم نقاط‌قوت‌مان را در جهت کسب فرصت‌ها به‌کار ببریم؟
- نقاطقوت و تهدیدها (ST)
چگونه می‌توانیم از نقاط قوت‌مان به‌گونه‌ای بهره بریم تا از تهدیدهای بالقوه و واقعی اجتناب کنیم؟
- نقاط‌ضعف و فرصت‌ها (WO)
چگونه می‌توانیم از فرصت‌ها استفاده کنیم تا بر نقاط‌ضعفی از خودمان غلبه کنیم که در حال تجربه‌ی آن هستیم؟
- نقاط‌ضعف و تهدیدها (WT)
چگونه می‌توانیم نقاط‌ضعف‌مان را به‌حداقل برسانیم و از تهدیدها اجتناب کنیم؟
استفاده از ماتریس تجزیه و تحلیل تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS)
برای استفاده از ابزار تجزیه و تحلیل «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) باید چهار مرحله را طی کرد:
- مرحله‌ی اول
کاربرگ «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) را برای ابزارهای «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) و «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) به‌کار می‌بریم؛ سپس یافته‌های خود را از فضایی که در آن قرار داریم در آن ثبت می‌کنیم.
این امر کمک می‌کند نه‌تنها به درکی از نقاطقوت و نقاط‌ضعف‌مان دست یابیم بلکه فرصت‌ها و تهدیدهایی را شناسایی کنیم که باید بر آن نظر بیافکنیم.
- مرحله‌ی دوم
در کاربرگ تجزیه و تحلیل «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت»(TOWS) (جدول 2)، نتایج کلیدی ناشی از تکمیل کاربرگ «تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها» (SWOT) را در جاهای درنظر گرفته شده قرار می‌دهیم.
- مرحله‌ی سوم
برای هر ترکیبی از عوامل محیطی درون و برون‌سازمانی باید درنظر بگیریم چگونه می‌توانیم از آن برای ایجاد گزینه‌های خوب راهبردی (استراتژیک) بهره ببریم:
- نقاطقوت و فرصت‌ها (SO)
چگونه می‌توانیم نقاط‌قوت‌مان را در جهت کسب فرصت‌ها به‌کار ببریم؟
- نقاطقوت و تهدیدها (ST)
چگونه می‌توانیم از نقاط‌قوت‌مان به‌گونه‌ای بهره بریم تا از تهدیدهای بالقوه و واقعی اجتناب کنیم؟
- نقاط‌ضعف و فرصت‌ها (WO)
چگونه می‌توانیم از فرصت‌ها استفاده کنیم تا بر نقاط‌ضعفی از خودمان غلبه کنیم که در حال تجربه‌ی آن هستیم؟
- نقاط‌ضعف و تهدیدها (WT)
چگونه می‌توانیم نقاط‌ضعف‌مان را به حداقل برسانیم و از تهدیدها اجتناب کنیم؟
نکته‌ی 1
ناحيه‌ي يك‌چهارمي (ربع) نقاط‌ضعف و تهدیدها (WT) بر راهبردها (استراتژی‌های) دفاعی متمرکز شده است. موارد مرتبط را باید جایگذاری کنیم تا از «زیان» (Loss) درامان بمانیم. اما به‌هر حال برای دستیابی به موفقیت نباید بر آن تکیه کنیم. گزینه‌هایی را که شناسایی می‌کنیم گزینه‌های راهبردی (استراتژیک) سازمان‌مان محسوب می‌شوند و این امر می‌تواند در ربع متناسبی از کاربرگ تجزیه و تحلیل «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) فهرست شود.
گزینه‌هایی که شناسایی می‌کنیم جایگزین‌های راهبردی (استراتژیک) محسوب می‌شوند و این موارد می‌توانند در ربع کاربرگ تجزیه و تحلیل «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) فهرست شوند.
نکته‌ی 2
زمانی که عوامل بسیاری را مدنظر قرار می‌دهیم ممکن است این امر مفید باشد که ماتریسی ایجاد کنیم تا موازنه‌ای بین هریک از نقاط قوت و ضعف با هریک از فرصت‌ها و تهدیدهایی - که شناسایی کرده‌ایم - برقرار کنیم. برای این‌منظور می‌توانیم ماتریسی نظیر جدول 3 برای هر ربع ذیل ایجاد کنیم:
- نقاطقوت و فرصت‌ها (SO)
- نقاطقوت و تهدیدها (ST)
- نقاط‌ضعف و فرصت‌ها (WO)
- نقاط‌ضعف و تهدیدها (WT).
این امر کمک می‌کند به‌شکلی عمیق، گزینه‌هایی را تجزیه و تحلیل کنیم که احتمالا موجب موفقیت‌های عظیمی می‌شود. هر گزینه‌ی جدیدی را که در کاربرگ گزینه‌های راهبردی (استراتژیک) «تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) شناسایی می‌کنیم یادداشت نماییم.
- مرحله‌ی چهارم
باید گزینه‌های راهبردی (استراتژیکی‌ای) را که ایجاد کرده‌ایم ارزیابی نماییم. هم‌چنین باید مواردی را شناسایی کنیم که بیش‌ترین منفعت را برای سازمان ایجاد می‌کند. علاوه بر آن، گزینه‌هایی را به‌دست آوریم که باعث می‌شود به بهترین شکلی به مأموریت (Mission) و چشم‌انداز (Vision) سازمان‌مان دست یابیم.
نکته‌ی 3
برای درک محیطی که سازمان‌مان را احاطه کرده است و تجزیه و تحلیل گزینه‌های راهبردی (استراتژیک) می‌توانیم از سایر ابزارهای تفکر راهبردی (استراتژیک) و خلاقیت بهره ببریم. هم‌چنین برای دستیابی به تکنیک‌هایی جهت درک جزوبه‌جزو این گزینه‌ها و تصمیم‌گیری در مورد آن باید از ابزارهای حل‌مسأله (Problem Solving) و تصمیم‌گیری (Decision Making) بهره ببریم.
نکته‌های کلیدی
ماتریس «تجزیه و تحلیل تهدیدها و فرصت‌ها و نقاط ضعف و قوت» (TOWS) ابزاری نسبتا ساده برای ایجاد گزینه‌های راهبردی (استراتژیک) محسوب می‌شود. با استفاده از این ماتریس می‌توانیم هوشمندانه به این امر توجه کنیم که چگونه می‌توانیم بهترین بهره‌برداری را از فرصت‌های پیش‌روی‌مان ببریم و در عین حال تأثیر نقاط‌ضعف‌مان را به‌حداقل برسانیم و از خود در برابر تهدیدها محافظت نماییم.
بعد از آن‌که تهدیدها و فرصت‌ها هم‌چنین نقاط قوت و ضعف را تجزیه و تحلیل کردیم نتایج حاصل کمک می‌کند درک کنیم چگونه از محیط برون‌سازمانی برای بهره‌برداری‌های راهبردی (استراتژیک) استفاده کنیم و بدین‌ترتیب بعضی از گزینه‌های راهبردی (استراتژیک) دردسترس‌مان را شناسایی کنیم.
منابع
Mind Tools Content Team. (n.d.). Developing Strategic Options From an External-Internal Analysis. MindTools.Link.